Strona Główna
Informator Miasta >>
• Strona Główna
• Historia Częstochowy
• Jasna Góra, Historia
• Zdjęcia Częstochowy
• Historia Powiatu
• Kompendium Historyczne
• Przewodnik z 1909
• Plan Miasta (1909)
• Prezydent Częstochowy
• Rada Miasta i Dzielnic
• Herb Częstochowy
• Wirtualny Plan Miasta
• Dzielnice Częstochowy
• Na Dawnej Pocztówce
• Na Dawnej Fotografii
Instytucje >>
• Kościoły i Parafie
• Komisariaty Policji
• Ośrodki Pomocy
• Sądy i Urzędy
• Straże Pożarne
• Banki
- Bankomaty
- Kantory
Kultura i Sztuka >>
• Galeria Rysunków
• Biblioteki Księgarnie
• Obiekty Muzealne
• Ośrodki Kulturalne
• Zabytki i Pomniki
• Filharmonia Częstochowska
• Teatr Adama Mickiewicza
• Ośrodek Kultury Filmowej
• Imprezy Kulturalne
• Częstochowskie Galerie
Komunikacja >>
• Linie Miejskie MPK
• Linie Podmiejskie MPK
• Rozkład jazdy PKP
• Rozkład jazdy PKS
• Firmy Kurierskie
• Przewozy Autokarowe
• Usługi Transportowe
• TAXI
Edukacja >>
• Kursy Językowe
• Kursy Zawodowe
• Żłobki i Przedszkola
• Szkoły Podstawowe
• Gimnazja
• Szkoły Średnie
• Szkoły Policealne
• Wyższe Uczelnie
Turystyka >>
• Biura Podróży
• Atrakcje Turystyczne
• Jura Częstochowska
• Motele Zajazdy i Inne
• Wykaz Hoteli
Sport >>
• Obiekty Sportowe
• Imprezy Sportowe
• Sklepy i Hurtownie
• Kluby i Związki
• Baseny Kąpielowe
• Korty Tenisowe
Medycyna >>
• Szpitale
• Przychodnie Poradnie
• Przychodnie dla zwierząt
• Pogotowia Ratunkowe
• Prywatne Gabinety
• Sklepy Medyczne
• Apteki
• Lekarze Specjaliści
Stomatolodzy
Okuliści
Dermatolodzy
Chirurdzy
Neurolodzy
Ginekolodzy
Psychiatrzy
Kardiolodzy
Choroby wewn.
Laryngolodzy
Medycyny Pracy
Pozostali
• Optyczne Zakłady
Statystyka >>
01. Dodaj do Ulubionych
02. Strona Startowa
Brak przeglądarki Flash.
Wszelkie Prawa Zastrzeżone
Przydatne Linki >>
• linki
Częstochowa z lotu ptaka
• Centrum Czestochowy z Lotu Ptaka
• Panorama Miasta Częstochowa
• Okolice Miasta Częstochowa
• Jasna Góra i Obiekty Sakralne
• Zamki i warownie jurajskie
• Zakłady przemysłowe i inwestycyjne
• Powódz w regionie Częstochowskim
• Pokaż całą galerię
• Ksiazki i Przewodniki po Czestochowie
• Stare dokumenty o Czestochowie
• Etykiety, mapy, bilety
• Więcej na www.staraczestochowa.pl
Aktualności Częstochowa, kultura i sztuka
Czterech Częstochów
Pochodzenie, status, a przede wszystkim lata życia protoplasty Częstochowy – Częstocha, wciąż są sprawą niewiadomą, zagadkową, niepewną. Mimo podejmowanych co jakiś czas prób rozwikłania jego zagadki, Częstoch nadal skrywa się za zasłoną otaczających go legend.
Główną przeszkodą w odsłonięciu jego tajemnicy jest przede wszystkim brak pewnych, historycznych źródeł. Kiedy w roku 1220, w dokumencie krakowskiego biskupa Iwona, po raz pierwszy pojawia się nazwa Częstochowy, wynika z niej już wprawdzie to, że Częstoch żył wcześniej – nazwa ta bowiem powstała właśnie od jego imienia – ale nie wiadomo o ile lat przedtem. Czy żył zatem na przełomie XII i XIII wieku, w pierwszej połowie XII stulecia, a może okres jego życia przypadł na czas jeszcze dawniejszy? Są nawet takie hipotezy, że Częstoch w ogóle jest z czasów przedpiastowskich, a więc prasłowiańskich i że żył na tych terenach w okresie ponownego, słowiańskiego ich zasiedlania, zatem gdzieś w IX wieku. To tłumaczyłoby, dlaczego w legendach nazywa się go księciem – gdyby żył bowiem w czasach historycznych, wówczas nie mógłby już szczycić się tym przymiotem.
Do tego ostatniego zagadnienia wrócimy może innym razem, teraz jednak dodajmy jeszcze coś, co na pozór może wydać się banalne: Częstoch żył naprawdę. Nie był postacią legendarną. Faktycznie istniał, a to co jest jego legendą, zostało tylko z czasem do niego dodane. O tym, że Częstoch żył, z praktycznie stuprocentową pewnością, przekonuje nas bowiem już samo miano Częstochowy – pierwotnie jakiegoś miejsca, o nazwie rodzaju żeńskiego, przy którym mieszkał Częstoch. Mogła to być na przykład rzeczka Częstocha, czyli rzeczka Częstochowa. Albo, co wydaje się najtrafniejsze, zagroda Częstocha, czyli Częstochowa zagroda. I tego jako pewnika należy się trzymać. Póki nie mamy pewnych źródeł archeologicznych (choć te z czasem może również dojdą), musimy trzymać się wyłącznie danych historycznych i językowych. Tak więc to właśnie sama nazwa Częstochowy – wbrew pozorom – stanowi dla nas najpewniejszy drogowskaz. Jak postaramy się pokazać w poniższych uwagach, przekazuje nam ona bardzo wiele.
Pomijając tu na razie owego Częstocha prasłowiańskiego, mamy cztery koncepcje Częstocha historycznego, zatem czterech Częstochów późniejszych, średniowiecznych. Zestawmy więc może w skrócie teraz te teorie, spróbując pokazać argumenty za i przeciw, w nadziei, że i sam Częstoch ukaże się nam dzięki temu w znacznie lepszym świetle. Pierwsza, najstarsza z tych koncepcji, jest wszystkim dobrze znana. Trzy kolejne są jednak jeszcze stosunkowo nowe, gdyż sformułowałem je dopiero nie tak dawno, w swoim artykule o Częstochwale – a że nakład jego był niewielki, więc nie sądzę, żeby byłby szerzej znane*. Teorie dotyczące tego, kim był Częstoch są zatem następujące:
1) Jak chce popularna, przekazywana ustnie legenda, Częstoch był rycerzem, który założył na tym miejscu osadę, od jego imienia nazwaną właśnie wsią Częstocha, a stąd Częstochową wsią. Koncepcja owa ma jednak wiele wad. Przede wszystkim, ponieważ przed XIII wiekiem teren ten był wyludniony, Częstoch musiałby więc zakładać swą osadę „na surowym korzeniu”, tzn. karczować las, osiedlać chłopów, wydzielać ziemię, itd. Przeczy temu logika, czyli inaczej mówiąc: zmysł gospodarczy, gdyż rycerz nie osiedlałby się na tak wielkim odludziu. Praktyka była zresztą wówczas taka, że ktoś kto już miał niedaleko większą wieś, zakładał obok ewentualnie nową. Jeśliby zatem Częstoch miał już blisko inną wieś, to wtedy właśnie tamta, druga, byłaby Częstochową. A tak nie jest – zatem Częstoch nie był rycerzem.
Po drugie zaś, przeczy temu topografia owej pierwotnej częstochowskiej osady. Miejsce, w którym najpierw się ona znajdowała – na styku dzisiejszych ulic Krótkiej i Nadrzecznej – nie nadawało się na wieś, gdyż po prostu nie było tam ani pól, ani też dosyć miejsca pod zabudowę. Na małej niwie między Wartą, jej dopływem i lasem, mogły zmieścić się co najwyżej trzy domostwa, czyli de facto zamieszkać tam tylko jedna większa rodzina. Od wschodu i północy teren był podmokły, od południa las, a od zachodu, ciągnące się dalej, kamienie. Gdzieżby tam miał zamieszkać rycerz?
I po trzecie, gdyby to mimo wszystko była pierwotnie osada rycerska, to ów Częstoch-rycerz musiałby mieć tam nie tylko swój dwór, czyli okazalszy dom, ale też włości nieopodal posiadaliby jego dziedzice. Czy we wskazanym miejscu stał jakiś okazalszy budynek? – na to mogą odpowiedzieć dopiero badania archeologiczne. Co zaś do dziedziców, to gdyby byli oni rycerskiego pochodzenia, nosiliby wówczas miano Częstochowiców (przyrostek -ic, z czasem -icz, pierwotnie brzmiał -ojc i oznaczał właśnie szlacheckie pochodzenie od noszącego dane imię ojca). Gdyby więc byli tacy synowie Częstocha – Częstochowice, to ojciec nadałby im włości pod Częstochową, które otrzymałyby tę samą nazwę: Częstochowice. Lecz przecież nie ma żadnych Częstochowic pod Częstochową. Wniosek zatem: Częstoch nie był stanu rycerskiego.
2) We wskazanym artykule wysunąłem więc tezę, że rodowód Częstocha jest całkiem inny. Przede wszystkim próbowałem wyciągnąć wnioski z samego imienia Częstocha. Jeśli przydomek ten pochodzi od nazwy „częstosz” i jest jej zgrubieniem, to oznacza wówczas osobę, która często się częstuje, czyli biesiaduje, ale zwykle na czyjś koszt, zatem często jest częstowana. Już z tego względu przydomku owego nie mógłby nosić rycerz, gdyż byłoby to dla niego obraźliwe – znaczyłoby, potocznie mówiąc, że jest po prostu darmozjadem. Był to więc raczej ktoś niższego stanu, pewnie też biedny, który jednak posiadał jakąś ważną cechę sprawiającą, że często był częstowany. Był on tym samym lubiany, bo kogoś kogo się nie lubi, tak często się nie częstuje. Taki jest zatem wstępny wniosek, jaki możemy wysnuć z tego imienia.
3) Następnie jednak zaproponowałem dalszą tezę, że imię Częstoch niekoniecznie musi pochodzić od „częstosza”, ale też może wywodzić się od innego przydomka: Częstochwał. W tym przypadku imię Częstoch byłoby więc jego skrótem. Jest oczywiste, że przydomek Częstochwał oznacza kogoś, kto często się chwali, zatem gadułę, który ma skłonność by na swój temat opowiadać przeróżne wzniosłe historie. Częstochwałem mógłby wprawdzie być także rycerz, ale – jak wskazaliśmy – względy topograficzno-gospodarcze związane z ideą lokacji Częstochowy raczej temu przeczą. Największy kłopot w tym, że przydomek Częstochwał, o ile taki był (choć jest całkiem logiczny), bardzo rzadko był stosowany. Ale może dość szybko wyparło go inne określenie: „samochwał”, które jak widać jest bardziej precyzyjne. Imię Częstochwał jest jednak mocno prawdopodobne, dodajmy, że po dziś dzień używa się jako nazwiska również innego, bardzo doń zbliżonego: Darmochwał – tzn. ten, kto chwali się na darmo, tak nieumiejętnie, że nikt mu i tak nie uwierzy. Jak widzimy, Częstochwał jest odwrotnością Darmochwała – jemu wierzono, gdyż widać opowiadał bardzo umiejętnie.
4) Ostatecznie połączyłem obydwa te stanowiska i wysunąłem tezę, że nic nie stoi na przeszkodzie, by nasz Częstoch był także Częstochwałem, zatem kimś, kto zarówno lubi się częstować, jak i przy tym być gadułą. Z samego częstowania się Częstocha niewiele zresztą dla dziejów miasta wynika. Natomiast, jeśli przyjąć, że dał początek Częstochowie, a przy tym był bajarzem – w dodatku sławnym w tym regionie – to całkiem zmienia postać rzeczy. Można zacząć następnie szukać owych „Częstochowych legend” – słynnych bajań Częstocha na własny, ale też zapewne i dotyczący tych okolic temat. Myśl ta wydaje się bardziej płodna, wówczas bowiem – było nie było – Częstoch jawi się literatem, wprawdzie tylko domorosłym i nie znającym pisma, ale przecież jednak artystą, kimś szlachetniejszego stanu. Homer zresztą – jak wiemy – też nie umiał pisać, nie znał liter greckich, tworząc wyłącznie literaturę pamięciową, przekazywaną ustnie. A jeśli przyjrzeć się lepiej, głębiej, owym „Częstochowym legendom”, to w niejednym punkcie może się nadto okazać, że podobne co on pomysły miał i rozwinął następnie w swym wielkim poemacie, sam boski mistrz słowa Dante...
Mamy więc z jednej strony Częstocha obrosłego rodzimą legendą, późnośredniowieczną a może już nowożytną ludową opowieścią, z drugiej zaś strony Częstocha mniej znanego, ale za to bardziej prawdopodobnego i lepiej uzasadnionego naukowo. Pierwszy jest więcej nierzeczywisty, wymyślony, drugi natomiast bardziej realny. Ale są też inne jeszcze, mieszane jakby między nimi Częstochy, jak na przykład ten z całkiem błędnej naukowo koncepcji, że nasz Częstoch jest tym samym, o którym mówi gnieźnieńska Bulla protekcyjna z 1136 roku papieża Innocentego II. Ta właśnie pozbawiona naukowych podstaw teoria, łącząca wiarę w dumne, rycerskie pochodzenie Częstocha z jego popularnym wątkiem baśniowym, wciąż jednak – niestety – znajduje (czy właściwie znajdowała jeszcze w zeszłym roku) poparcie oficjalnych władz miasta, czego dowód widzimy w okolicznościowych broszurach i ulotkach. Czas wreszcie spojrzeć na Częstocha bardziej poważnie! Znaczy to także poświęcić mu czas i środki na głębsze studia i badania – w tym również archeologiczne – a następnie zadbać o jego godną pamięć w noszącym już przecież wieleset lat jego imię mieście.
* Częstochwał i Juliette, „Aleje 3”, nr 70: listopad – grudzień, 2008, s. 40-42.
Adam Królikowski – pisarz, doktor nauk humanistycznych w dziedzinie filozofii i lingwistyki. Autor około 60 publikacji, w tym książek (m. in. „Epopeja Celtów”), szkiców literackich (zwłaszcza o neomodernizmie), oraz artykułów naukowych (np. „Medytacje Tischneriańskie”).
źródło:
Dzia≥:
Informator Miasta
Kategoria:
Aktualności
Pozostałe w kategoria:
Historia
Miasto pamięta o Tadeuszu Gierymskim
9 czerwca minęła 90. rocznica urodzin związanego z Częstochową poety. Tadeusz Gierymski urodził się w Płońsku w 1928 roku. Był poetą, prozaikiem, odkrywcą talentu poetyckiego Haliny Poświatowskiej. Jako poeta debiutował w 1955 roku w ,,Tygodniku Powszechnym”.
2018-06-09
Historia Lwowa z Perspektywy Częstochowy
8 czerwca w Ośrodku Promocji Kultury „Gaude Mater” odbyła się promocja książki „Częstochowa a obrona Lwowa” pod redakcją Ryszarda Stefaniaka oraz Rafała Piotrowskiego. Publikacja zostanie przekazana do częstochowskich szkół. Rozstrzygnięto też konkursy organizowane pod hasłem ,,Częstochowa o wolność i niezawisłość”.
2018-06-09
Od warszawskich manifestacji po pielgrzymki do Częstochowy
W 150 rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego.
2013-01-24
Pradawna Częstochowa
Kultura celtycka, która na Dolnym Śląsku zaczęła się – jak wspomniano – od przybycia wojsk Bojów pod wodzą Lugoniusa, trwała w tamtym rejonie przez następne stulecia, przechodząc następnie również na sąsiednie ziemie opolskie i pogórze górnośląskie. Między początkiem IV wieku, a połową I wieku p.n.e., dzieje tej kultury są jednak mało znane – danych dostarczają nam głównie badania archeologiczne, brak jest natomiast zupełnie miarodajnych źródeł historycznych.
2013-01-10
Znowuż chcą uprzemysłowić Ossonę?
Z kartek suplementu do cyklu „od parafii do parafii…”
2013-01-10
Zmienne losy Kopca Kościuszki pod Hebdziem
Historyczne miejsce wielkiej bitwy stoczonej w czasie Insurekcji Kościuszkowskiej pod Szczekocinami. Odbyła się ona na polach między Wywłą (dawne województwo kieleckie) i Chebdziem (dawne województwo częstochowskie). Siedem lat temu podałem, że istnieje między tymi wioskami polne wzgórze z wysoką samotną topolą, pod którą jest ziemny kopiec z wysokim krzyżem i nową kamienną tablicą, a obok - pod młodymi brzózkami - wbito w ziemię wiązkę kos na sztorc.
2012-09-27
Koniecpol miasto pomników i tablic pamięci
Zespół szkół średnich (ogólnokształcąca i technikum) - przy ul. A. Mickiewicza – otrzymał już w 1990 roku imię pułkownika Zygmunta Chmieleńskiego – dowódcy słynnego oddziału powstańczego z 1863 roku, który stoczył kilka bitew z Moskalami na Koniecpolskiej Ziemi.
2012-09-13
Średniowieczny Klasztor Lelowski
W bogatej historii Lelowa, przez szereg stuleci, sporą rolę odgrywał zakon Franciszkanów. Dzisiaj nie wiele osób zdaje sobie sprawę ,że w mieście tym aż do XIX wieku istniał klasztor oraz przyległy do niego kościół należący do tego właśnie zgromadzenia. Nie mamy pewności kiedy po raz pierwszy mnisi zamieszkali w Lelowie, jednak za najbardziej prawdopodobną wersję należy uznać, iż stało się to w drugiej połowie XIII wieku dzięki Bolesławowi Wstydliwemu.
2012-06-28
Dzieje częstochowskiego Browaru
Z końcem I wojny światowej nastała nowa rzeczywistość. Lokalny przemysł na czele z Browarem Kazimierza Szwede, aby dalej prosperować musiał odbudować przedwojenne kontakty i znaleźć rynki zbytu. W 1920 roku zakład piwowarski przekształcono w Spółkę Akcyjną, a jej statut pozwalał na działalność na terenie Polski i za granicą. 12 lat później jej główny założyciel – Kazimierz Szwede zmarł, a funkcję prezesa na krótko przejął Henryk Wolf.
2012-05-26
Grabówka – dawna gmina, teraz dzielnica
Wracając do opisanego w poprzednim odcinku gospodarstwa Wawrzyńca Wilka przekazanego w 1989 roku misjonarzom Krwi Chrystusa, to w ciągu następnych 5 lat powstał tutaj Dom Misyjny z dużą kaplicą w środku. Pozwoliła ona na powołanie parafii pod wezwaniem św. Kaspra del Bufalo (w 1998 r.). Jej patron to Włoch żyjący w latach 1786-1837, który założył Kongregację Misjonarzy Krwi Chrystusa.
2012-05-26
Kasztelania Miromira
W dalszym ciągu pozostając w kręgu imion protoplastów Staropolski, uzupełnimy najpierw rozpoczęty opis imienia Miromir, po czym przejdziemy do imion dwóch pozostałych kasztelanów naszego regionu, tj. Widorada i Siewierza.
2012-05-26
Dogasanie częstochowskich zapałek
Przystanek na trasie Szlaku Zabytków Techniki, biały kruk na skalę europejską – tak można jeszcze tytułem wstępu powiedzieć o częstochowskim Muzeum Produkcji Zapałek, niestety nie ma pewności co do jego dalszych losów. Pod koniec ubiegłego miesiąca z powodu ponad 60 tys. zł długu odłączono prąd w dawnej fabryce. Działające maszyny prezentujące proces powstawania zapałek bez zasilania są tylko nieruchomymi eksponatami, a sam budynek jest lekko mówiąc w nienajlepszej kondycji.
2012-04-26
Ponad 400 lat historii kościoła w Poczesnej
Erygowana 12 lipca 1606 roku przez biskupa krakowskiego Bernarda Maciejowskiego. Kościół ustanowił w tym samym roku król Zygmunt III Waza. Parafia w Poczesnej ma już swoją bogatą historię, ponad czterystuletnią.
2012-04-26
Grabówka – dawna gmina, teraz dzielnica
Oddalona o ponad 3 km od Jasnej Góry Grabówka (dzisiejsza północno – zachodnia dzielnica Częstochowy) jest położona na wysokości 282 mnp. Pierwsza pisana wzmianka o niej pochodzi z 1385 roku. Wtedy to wieś tą – o pierwotnej nazwie Grabowa - nadał klasztorowi jasnogórskiemu książę Władysław Opolski.
2012-04-26
Kasztelania Miromira
Przechodząc do, skróconego z konieczności, opisu prawobrzeżnej Częstochowy – a więc włości leżącej wokół grodu Miromira – zacznijmy najpierw te rozważania od przedstawienia imion naszych bohaterów. Po imieniu Częstoch, którego etymologię już znamy, pora najpierw zatem na analizę imienia Miromir – kasztelana grodu Mirów.
2012-04-12
Historia miejscowości i parafii w Dźbowie
Wraz z rozwojem Dźbowa jego mieszkańcy podejmują starania o utworzenie własnej parafii. W 1937 roku biskup częstochowski Teodor Kubina rozpoczyna procedurę erygowania parafii w Dźbowie. Najpierw urządzono kaplicę w starej szkole, gdzie znalazło się też mieszkanko dla pierwszego proboszcza księdza Stanisława Guzika.
2012-04-12
Historia miejscowości i parafii w Dźbowie
Z końcem XIX wieku postępuje przemysłowy rozwój Częstochowy. Do miasta przybywają mieszkańcy okolicznych wiosek za pracą. Do częstochowskich fabryk napływają też mieszkańcy Dźbowa.
2012-03-29
Brama Nakielska
Chciałbym Państwu przedstawić stanowisko archeologiczne, do niedawna nie znane, a odkryte w ubiegłym roku. Jest nim brama wjazdowa do średniowiecznego miasta Lelów, zwana „Bramą Nakielską” .
2012-03-01
Historia parafii i drewnianego kościoła w Borze Zapilskim
Pośpiesznie budowany kościół w Borze Zapilskim – opisany już w poprzednim odcinku - został ostatecznie uratowany. Zabezpieczony teraz przeciwpożarowo i z dachem pokrytym blachą stanowi jedną ze stacji na szlaku drewnianej architektury Śląska.
2012-03-01
Historia parafii i drewnianego kościoła w Borze Zapilskim
W odległości 2 km od północno-wschodniego skraju parku krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą” mamy skrzyżowanie ulic zaznaczone drewnianym kościołem. Przy ulicach tych leżą aż trzy miejscowości: Węglowice, Czarna Wieś i Bór Zapilski.
2012-02-16
Miasto pamięta o Gierymskim
Historia Lwowa z Perspektywy Częstochowy
Od warszawskich manifestacji po pielgrzymki
Pradawna Częstochowa
Znowuż chcą uprzemysłowić Ossonę?
Zmienne losy Kopca Kościuszki pod Hebdziem
Koniecpol miasto pomników i tablic pamięci
Średniowieczny Klasztor Lelowski
Dzieje częstochowskiego Browaru
Grabówka – dawna gmina, teraz dzielnica
Kasztelania Miromira
Dogasanie częstochowskich zapałek
Ponad 400 lat historii kościoła w Poczesnej
Grabówka – dawna gmina, teraz dzielnica
Kasztelania Miromira
Historia miejscowości i parafii w Dźbowie
Historia miejscowości i parafii w Dźbowie
Brama Nakielska
Historia kościoła w Borze Zapilskim
Historia parafii i drewnianego kościoła w Borze Za
Niwa Częstocha #6
Pierwszy Sejmik w Częstochowie
Wręczyca Wielka dawniej i dziś
W 65. rocznicę morderstwa UBP
Niezwykły kościół na miejscu bukaciarni
Mówią o mnie Palestynka
Patron zakochanych z parafii w Konopiskach
Ekshumacja w Przymiłowicach
Niwa Częstocha #5
Opowieść grudniowa po latach trzydziestu
Ślady historycznej przeszłości Konopisk
Niwa Częstocha (4)
Węgierska Jesień 1956
Ślady pamięci o wielkich postaciach
Tajemnice koniecpolskiej krypty
Historia powstania Aleksandrii wraz z parafią
Historia powstania Aleksandrii wraz z parafią
Fascynujące wzgórze jurajskie - Prędziszów
W 72. rocznicę bitwy pod Mokrą
Katolicki Klub Turystki Aktywnej w Blachowni
67 Rocznica Powstania Warszawskiego
Jak powstał zalew w Blachowni
Angielski spiker „Błyskawicy”
300-lecie Warszawskiej Pielgrzymki Pieszej
Zapomniana już krwawa bitwa pod Choroniem
Możemy być dumni z 27 Pułku Piechoty
Sybirackie rocznice. Pamiętamy!
Poraj – niegdyś w parafii z Choronia
Szkolna konspiracja w regionie częstochowskim
Węgierscy żołnierze z kpt. Otto Esterhazym
Częstochowskie archiwum
Dział:
Informator Miasta
Kategoria:
Aktualności
