Z najwiêksz± przyjemno¶ci± przedstawiamy Pierwszy Przewodnik po Czêstochowie i Okolicy z 40-ma ilustracyami planem miasta Czêstochowy i Map± Okolic wydawnictwa Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego z 1909 roku. Informujemy, ¿e Redakcja Serwisu celowo zmieni³a kolejno¶æ oraz sk³adnie poszczególnych, przypadkowych zdañ dlatego prosimy o nie kopiowanie poni¿szych informacji. _____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________ Nie bierzemy odpowiedzialno¶ci za zamieszczone przez nas informacje oraz za decyzje i konsekwencje jakie Odwiedzj±cy podejm± na ich podstawie. Mamy nadziejê, ¿e nasz serwis jest dobrym niezale¿nym ¼ród³em wielu informacji i bêdzie stanowi³ kompendium wiedzy o Czêstochowie dla wszystkich internautów. Ostatnia modyfikacja: 2011-04-02
Osada, niegdy¶ miasto Krzepice, le¿y w powiecie Czêstochowskim nad rzek± Liswart±, dop³ywem Warty, przy trakcie czêstochowsko- wieluñskim, w odleg³o¶ci 32 wiorst od Czêstochowy i 34 wiorst od Wielunia. Krzepice licz± obecnie 4,000 sta³ch mieszkañców (2,300 chrze¶cijan i 1,700 ¿ydów). Chrze¶cijañska ludno¶æ Krzepic zajmuje siê przewa¿nie rolnictwem i przygodnym handlem (zw³aszcza nierogacizn±); jest równie¿ trochê rzemie¶lników, niezorganizowanych zreszt± w cechy. Ludno¶æ ¿ydowska uprawia g³ównie handel, który jest do¶æ o¿ywiony i na zewn±trz wyra¿a siê licznemi jak na Krzepice sklepami. Czêste jarmarki (co dwa tygodnie), ludna i obszerna okolica usprawiedliwiaj± jednak ich istnieje. Jest równie¿ kilka sklepów chrze¶cijañskich. Z zak³adów przemys³owych funkcyonuj± w Krzepicach: m³yn wodny, tartak parowy, niciarnia, cegielnia i fabryka wody sodowej. Pod wzglêdem wygl±du zewnêtrznego Krzepice przedstawija± siê nie¼le, zw³aszcza po ostatnim po¿arze, gdy na miejscu spalonych stanê³y wiêksze i ozdobniejsze murowane domki. G³ówniejsze ulice s± brukowane. Krzepice posiadaj± pocztê i telegraf, a prócz tego telefon ³±czy je z komor± Pod³ê¿e. Osada jest równie¿ siedliskiem urzêdu gminnego i s±du. Pod wzglêdem ¿ycia spo³ecznego i o¶wiaty jest znacznie gorzej. Isniej± bowiem tylko dwie jednoklasowe szko³y gminne, z których ¿adna nie mie¶ci wiêcej ni¿ 60 uczniów. Przed kilku laty, w czasie ruchu wolno¶ciowego zacz±³ siê tu do¶æ o¿ywiony ruch spo³eczny i o¶wiatowy. Miejscowe ko³o Macierzy Szkolnej za³o¿y³o szko³ê, czytelniê i bibliotekê, ale z zamkniêciem tej instytucyi wszystko to upad³ow. Z instytucyi spo³ecznych utzrymywa³y siê tylko: stra¿ ogniowa i teatr. Stra¿ ogniowa powsta³a przed trzema laty, równie¿ od tego czasu datuje siê istnienie budynku teatralnego, skromnego ale do¶æ wygodnego. W teatrze popisuj± siê z niez³em powodzeniem amatorowie, daj±c 6- 8 przedstawieñ w ci±gu roku. Skromne dzi¶ miasteczko mia³o niegdy¶ ¶wfetniejsz± dolê. Data za³o¿enia Krzepic nie jest znana. Wiadomo tylko, ¿e Kazimierz Wielki wzniós³ tutaj w 1364 r. murowany zamek warowny zamiast dawnego drewnianego grodu. Prawdopodobnie wskutek bliskiego po³o¿enia nad granic± ¶l±sk± istnia³ tu oddawna gród warowny, st±d nawet wyprowadzaj± nazwê Krzepic od wyrazu "krzepiæ- wzmocniæ" jako miejsce warowne (locus munitus). Gród by³ wzniesiony na bagniskach, otaczaj±cych rzekê Liswartê, na sztucznem usypisku. Oko³o grodu za¶ gromadzi³a siê ludno¶æ okoliczna.- Tak by³o do Kazimierza Wielkiego, ten król dopiero wymurowa³ zamek obronny na miejsce grodu a same Krzepice podniós³ do godno¶ci miasta, funduj±c w niem ko¶ció³ parafialny w 1357 r. Po ¶mierci Kazimierza Ludwik król polski i wêgierski nadaje Krzepice z okolicznemi grodami W³adys³awowi ks. Opolskiemu i dopiero Jagie³³o w 1369 r. przy³±cza je z powrotem do korony. Pó¼niejsi królowie nadaj± miastu liczne przywileje, wkutek czego miasto wzrasta i w po³owie XVII w. nale¿y do najludniejszych miast w ca³ej okolicy, jest dobrze zabudowane i przemys³owe. Szczególniej stanê³y tutejsze ku¼nice, ju¿ pod r. 1476 wspomniane. W pierwszych latach XVII w. wyrabiano w ku¼nicach krzepickich dzia³a, lano kule, by³a fabryka drutu, co wszystko pó¼niej zniknê³o bez ¶ladu.
Najwa¿niejsze wspomnienia historyczne Krzepic ³±cz± siê z zamkiem. Kazimierz W. przebywa³ czêsto w wystawionym przez siebie zamku, jak równie¿ i inni pó¼niejsi królowie oraz cz³onkowie ich rodzin. Kiedy Izabella Jagiellonka, wdowa po Janie Zapolskim, przymuszona by³a szukaæ schronienia na ziemi rodzinnej wraz z synem Janem Zygmuntem, oddany jej by³ w r. 1552 wraz z innemi miastami zamek tutejszy w posiad³o¶æ i na mieszkanie. Tutaj odwiedza³ j± czêsto Zygmunt August, bawi±c na zamku przez kilka dni. Tu równie¿ Marcin Zborowski, wojewoda kaliski zatrzyma³ w r. 1556 królowê Bonê, wyje¿d¿aj±c± do W³och z ogromnemi skarbami. Tu Maksymilian, arcyksi±¿ê rakuski, ubiegaj±cy siê z Zygmuntem III- cim o koronê polsk±, obra³ g³ównie stanowisko, lecz widz±c niepodobieñstwo utrzymania siê przed nadchodz±cym Janem Zamoyskim wyszed³ st±d 13 stycznia 1588 r. Tutaj bawi³ przez parê dni we wrze¶niu 1616 r. Zygmunt III- ci z królow± Konstancy±. W dziejach warowni krzepickiej upamiêtni³ siê starosta Miko³aj Wolski na pocz±tku XVII w. Starosta ten, znany ze swego zami³owania do budownictwa, rozszerzy³ zamek krzepicki, obmurowa³ go obronnym murem i za³o¿y³ obszerny ogród owocowy. Po ¶mierci Wolskiego warownia podupad³a znowu i by³a wraz z miastem przez Szwedów zdobyta i spalona. Naprawiono jednak wkrótce zamek krzepicki, tak ¿e pod koniec XVII w. Verdum, zwiedzaj±c Krzepice, znalaz³ w mie¶cie dwa ko¶cio³y: jeden parafialny i drugi szpitalny ¶w. Stanis³awa i zamek o kilkaset kroków od miasta doskonale ufortyfikowany fosami, wa³ami, formalnemi basztami; by³o wtedy na zamku 24 dzia³. Zamek dotrwa³ w ca³o¶ci do czasów Augusta II- go, pod którego panowaniem coraz bardziej do ruiny chyliæ siê pocz±³, a za Stanis³awa Augusta ju¿ nie by³ w stanie mieszkalnym. Opustosza³e mury sta³y a¿ do upadku kraju, poczem rz±d pruski, odebrawszy na skarb starostwo krzepickie, zburzenie ich zarz±dzi³. Baszta i czê¶æ murów przetrwa³y do ostatnich czasów, dzi¶ jeszcze starsi mieszkañcy Krzepic pamiêtaj± basztê w ca³o¶ci; obecnie s± tylko niewielkie ¶lady po dawnym zamku, jak to widaæ na za³±czonej rycinie. Pod wzglêdem administracyjnym Krzepice nale¿a³y do królewszczyzn. Starostwo krzepickie, zajmuj±ce prawie 1/3 czê¶æ dzisiejszego powiatu Czêstochowskiego (do starostwa nale¿a³o miasto K³obuck i dwadzie¶cia kilka okolicznych wsi), zalicza³o siê do województwa krakowskiego i do powiatu lelowskiego. Na mocy uchwa³y sejmowej z 1658 roku oddzielono czê¶æ tego starostwa z miestem K³obuckiem i oddano klasztorowi Jasnogórskiemu.
Ko¶ció³ w Krzepicach, fundowany, jak ju¿ wpominali¶my, przez Kazimierza Wielkiego, jest pod wezwaniem ¶w. Jakóba aposto³a. Od roku 1446 a¿ do 1809 Krzepice by³y parafi± zakonn±, zarz±dzan± przez kanoników Laterañskich. Pierwszy styl budowli ko¶cio³a gotycki zosta³ zatracony z powodu licznych po¿arów i niezbêdnych wskutek tego przeróbek. Dzi¶ zas³uguj± na uwagê bardzo ³adne oddrzwia, oraz ¶wiecznik z rogów jelenich, imponuj±cy swoim kszta³tem i rozmiarami. Oprócz ko¶cio³a parafialnego istnia³ jeszcze w Krzepicach drugi ko¶ció³ pod wezwaniem ¶w. Stanis³awa, dzisiaj niema ju¿ nawet jego ¶ladów. Okolice Krzepic z dawien dawna s³yn± z bogactw mineralnych, dotychczas nale¿ycie nie eksploatowanych. Na pierwszem miejscu nale¿y postawiæ obfite pok³ady rudy ¿elaznej. Wspominali¶my ju¿ o dawnych ku¼niach w okolicy Krzepic. W pocz±tkach ubieg³ego wieku powsta³y wielkie piece dla przetapiania rudy w Pankach i w Starej Ku¼nicy, które by³y czynne przez kilkadziesi±t lat. Brak komunikacyi dogodnej, taniego wêgla, wreszcie konkurencya rudy donieckiej zabi³y ten przemys³. Piec w Pankach nie funkcyonuje ju¿ od dwudziestu kilku lat, w Starej Ku¼nicy dopiero przed trzema laty uleg³ rozbiórce. To te¿ istniej±ce kopalnie poupada³y, a s± czynne tylko le¿±ce na samem pograniczu pruskiem (Pod³ê¿e, Przystajnia, Ku¼nica), zk±d wywo¿± rudê w znacznej ilo¶ci zagranicê. Prócz rudy okolice Krzepic zawieraj± do¶æ obfite pok³ady wapienia (Parzymiechy), kamienia budulcowego (Opatów, Pod³ê¿e), gliny (cegielnia w Parzymiechach, Lipcu). Okolice Krzepic jako obfituj±ce w bie¿±c± wodê i rozleg³e jeszcze lasy (przewa¿nie rz±dowe: Zwierzyniec, D±browa, Kamiñsk) posiadaj± jeszcze liczne m³yny wodne (Pod³ê¿e, Ku¼nica, Starokrzepice, Kostrzyna, Danków i inne) i tartaki (Kostrzyna, Krzepice, Danków). Prócz tego istniej± w okolicy dwie gorzelnie (Parzymiechy, Lipie) i fabryka koronek i haftów w Truskolasach. Ma³o urodzajna gleba i brak wielkiego przemys³u w okolicy zmusza ludno¶æ do szukania zarobku w Prusach. Wychodztwo sezonowe jest silnie rozwiniête. Przynajmniej 1/3 czê¶æ ludno¶ci udaje siê na 7 miesiêczn± wêdrówkê do Prus za zarobkiem. Zarabiaj± przeciêciowo 150- 200 rb. Za sezon na osobê.